Trong “Linh khu. cửu châm thập nhị nguyên thứ 1” có ghi “Âm hữu dương tật giả, thủ chi hạ lăng tam lý”. Câu này về bản chất muốn nói đến nguyên tắc điều trị bệnh của lục phủ.
Hạ lăng tam lý chính là Túc tam lý, là huyệt hợp của kinh dương minh vị – gọi là hạ lăng tam lý là để phân biệt với Thủ tam lý của kinh dương minh đại tràng. Còn “Âm hữu dương tật” có hàm ý gì? Ở đây là vấn đề 2 chữ “âm” và “dương”. Trong sách Tố vấn có ghi “Cơ thể con người ta có âm dương, lưng là dương, bụng là âm… 5 tạng là âm, 6 phủ là dương…” Chữ “âm” ở đây là chỉ phía trước bụng, chữ “dương” là chỉ lục phủ. Như vậy chúng ta có thể hiểu rằng “âm hữu dương tật” có nghĩa là các phủ ở trong phần bụng của cơ thể bị bệnh. “Âm hữu dương tật giả, thủ chi hạ lăng tam lý” tức là nói đến việc 6 phủ bị bệnh thì lấy huyệt Túc tam lý để điều trị.
Túc tam lý là huyệt hợp của kinh dương minh vị, nó dùng để điều trị bệnh của Vị phủ là điều dễ hiểu; nhưng tại sao nó lại được nhắc đến là dùng để điều trị bệnh của lục phủ?
Chúng ta đều biết con người chúng ta có thể sống được là nhờ huyết khí, mà khí thì có khí tiên thiên và khí hậu thiên.Khí tiên thiên là do bẩm thụ từ cha mẹ cho (nguyên khí). Khí hậu thiên chủ yếu đến từ nguồn hóa sinh thủy cốc ở Vị mà thành (dinh khí và vệ khí). Khí tiên thiên luôn cần được sự bổ sung của khí hậu thiên, hai khí này hợp với nhau là Chân khí.
Vị là bể của khí thủy cốc, cũng là bể của 6 phủ 5 tạng, là nơi sinh ra vệ khí và dinh khí -5 tạng, 6 phủ đều lấy khí từ Vị và Kinh Vị; Túc tam lý là hạ hợp huyệt của kinh vị; “Hợp trị nội phủ”. Do vậy khi các phủ có bệnh thì đều có thể dùng huyệt Túc tam lý để điều trị. Điều này đã được ghi trong các thiên của Linh khu tà khí tạng phủ bệnh hình hoặc Linh khu tứ thời khí… như sau:
– Trị bệnh Vị phủ: vị bệnh giả… thủ tam lý giã
– Trị bệnh đại tràng, tiểu tràng: Tràng trung bất tiện, thủ tam lý, thịnh tả chi, hư bổ chi
– Trị bệnh đại tràng: Tà tại đại tràng, thích hoang chi nguyên,cự hư thượng liêm; Tam lý
– Trị bệnh đởm phủ: Buồn nôn, nôn ra chất đắng, hay thở dài, hay hoảng sợ… Tà tại đởm, nghịch tại vị – vị khí nghịch gây nôn ra chất đắng, lấy tam lý để hạ khí nghịch.
– Trị bệnh bàng quang,tam tiêu: Bụng dưới đau chướng, tiểu tiện không lợi, tà tại tam tiêu… lấy tam lý.
– Trị bệnh trường vị: Khí tại trường vị, lấy túc thái dương,dương minh, nếu chưa trị được lấy tam lý.
Nhưng nói như vậy không phải Túc tam lý chỉ để dùng điều trị cho các chứng bệnh của lục phủ, mà nó còn được ứng dụng để điều trị bệnh của nhiều tạng trong cơ thể.
ThS Đào Hữu Minh – Trưởng Khoa Khám bệnh
