Lý luận Y học cổ truyền (YHCT) cho rằng, cơ thể con người là một hệ thống chỉnh thể gồm có: Lục phủ (Tiểu trường, Đại trường, Vị, Bàng quang, Tam tiêu), Ngũ thể (da, mạch, thịt, cân, cốt), Ngũ tạng (Tâm, Can, Tỳ, Phế, Thận) và Ngũ quan (Tai, Mũi, Mắt, Lưỡi, Miệng). Cửu khiếu có mối tương liên mật thiết, ví dụ như vấn đề khai khiếu của Ngũ tạng thì Phế khai khiếu ra Mũi, Tâm khai khiếu ra Lưỡi, Can khai khiếu ra Mắt, Thận khai khiếu ra Tai, Tỳ khai khiếu ra Miệng. Do vậy trên lâm sàng thì bệnh của Tai sẽ được điều trị từ Thận, bệnh của Mắt sẽ được điều trị từ Can, bệnh của Mũi sẽ được điều trị từ Phế…
Từ góc độ chỉnh thể chúng ta thử lý giải xem tại sao con người ta lại có 2 con Mắt, 2 Tai… Chúng ta nhìn hình thể của 2 Tai thì thấy cũng tương đối giống hình của Thận, con người ta có 2 Thận cho nên cũng có 2 Tai, và 2 Thận nằm vị trí cao thấp khác nhau trong cơ thể, do vậy con người 2 Tai sẽ không to bằng nhau. Can có 2 lá (phải và trái) do vậy con người ta cũng có 2 con Mắt, vì 2 lá gan không to bằng nhau do đó 2 mắt cũng không to như nhau. Phế có 2 lá, nhưng liên thông bằng 1 khí quản do vậy con người ta cũng có 1 Mũi nhưng có 2 lỗ mũi. Người ta có 1 Tâm, do vậy chúng ta cũng chỉ có 1 lưỡi, mà lưỡi thì luôn hoạt động không ngừng nghỉ trong miệng cũng như Tim thì luôn đập, và hình thể của lưỡi cũng giống với Tim. Tỳ (Tụy, Lách) chúng ta có 1 miệng và 2 môi…
Sự liên hệ giữa Ngũ tạng và Ngũ quan được nhắc tới trong “Linh khu Ngũ duyệt ngũ sử thiên 37”-“Ngũ quan giả, Ngũ tạng chi duyệt dã” có nghĩa là Ngũ quan là nơi biểu hiện của Ngũ tạng. Như vậy có thể nói thông qua việc quan sát ngũ quan chúng ta có thể biết được tình hình của ngũ tạng. Như vậy chúng ta có thể nói “Tỵ giả, phế chi quan dã, mục giả can chi quan giã…”Nhưng tại sao khi quan sát ngũ quan thì chúng ta lại có thể biết được tình hình của ngũ tạng? Việc này được giải thích trong “Linh khu. Tà khí tạng phủ bệnh hình thứ 4″-” 12 kinh mạch, 365 lạc, đưa khí huyết lên trên mặt đến các khiếu”. Tinh dương khí đi lên mắt mà ta nhìn được, biệt khí đi đến tai mà ta nghe được âm thanh, tông khí đi lên ra mũi mà ta ngửi được mùi, còn trọc khí xuất từ vị, đi lên môi lưỡi mà ta phân biệt được vị mặn ngọt… Đó chính là do có sự liên thông của hệ thống Kinh lạc, thế cho nên người xưa cho rằng khi làm về YHCT mà không hiểu biết sâu sắc về Kinh lạc thì khi chẩn trị cho bệnh nhân sẽ rất dễ mắc sai lầm.
ThS.BS. Đào Hữu Minh – Trưởng khoa Khám bệnh
