Viêm quanh khớp vai (VQKV) là chứng bệnh thường gặp trên thực hành lâm sàng. Biểu hiện chủ yếu bằng các triệu chứng là đau và hạn chế vận động khớp vai. Bệnh có thể gặp ở các lứa tuổi, nhưng thường gặp nhất là người ở độ tuổi trung niên. VQKV trong YHCT được mang bệnh danh là: Kiên thống, Kiên ngưng, Lậu kiên phong, Ngũ thập kiên…Nguyên nhân chủ yếu gây VQKV theo Y học cổ truyền (YHCT) ngoại trừ các sang chấn vùng cổ, vai, tay… thì chủ yếu là do Phong hàn xâm phạm vào vùng vai làm cho hàn ngưng huyết ứ dẫn đến kinh mạch không thông mà gây đau; Ngoài ra còn có thể do Can Thận âm hư và dương khí hư. Như vậy bản chất của bệnh là bản hư tiêu thực.
Để điều trị VQKV bằng YHCT có thể dùng thuốc (uống, bôi, đắp..) và các biện pháp không dùng thuốc: Châm cứu, xoa bóp, giác hơi…Trong châm cứu các thầy thuốc có thể dùng các phương pháp lấy các huyệt tại chỗ, huyệt ở gần, huyệt ở xa và tuần kinh thủ huyệt để phối hợp tạo thành công thức huyệt. Xu hướng sử dụng 1 công thức gồm ít huyệt vị cấu thành hoặc chỉ sử dụng 1 huyệt duy nhất trong điều trị đang được nhiều thầy thuốc quan tâm. Trong đó việc dùng huyệt Điều khẩu (ST38) trong điều trị VQKV là 1 ví dụ tiêu biểu. Cách dùng Điều khẩu có thể dùng đơn huyệt, cũng có thể dùng kim dài châm xuyên từ huyệt Điều khẩu đến huyệt Thừa sơn gọi là châm huyệt Điều Sơn.Vấn đề đặt ra là tại sao huyệt Điều khẩu lại được dùng trong điều trị VQKV? Vì Điều khẩu không phải là huyệt tại chỗ, cũng không phải là huyệt ở gần mà nó thuộc Túc dương minh Vị kinh; kinh Vị thì không đi qua vùng vai, do vậy kh ông thể lý giải bằng lí luận là “Kinh mạch đi qua vùng nào, thì có thể dùng huyệt trên kinh đó để điều trị bệnh ở vùng mà kinh đi qua”.
Như trên đã đề cập, phần lớn bệnh nhân bị VQKV đều ở lứa tuổi từ trung niên trở lên. Sách “Tố vấn âm dương ứng tượng đại luận” có viết “Niên tứ thập, âm khí tự bán dã, khởi cơ suy hy “âm khí” ở đây có nghĩa là “âm tinh”và “dương khí”. Trong hệ thống kinh mạch thì chia ra các kinh dương và các kinh âm. Các kinh dương thì dương khí nhiều, trong các kinh dương đó thì kinh dương minh là kinh có dương khí nhiều nhất, đặc biệt kinh dương minh vị thì là kinh đa khí đa huyết, là kinh mà dương khí nhiều nhất. Trong sách “Tố vấn sinh khí thông thiên đại luận” có viết “Dương khí, tinh tắc dưỡng thần, nhuận tắc dưỡng cân”. Điều này thuyết minh cho việc con người ta đến tuổi trung niên (trên dưới 50 tuổi) thì Can Thận âm hư, Dương minh khí hư không nuôi dưỡng, nhu nhuận được cân cốt làm cho các bộ phận của cơ thể trong đó có vùng vai không được nuôi dưỡng tốt – gây đau và hạn chế vận động.
Như vậy ngoài nguyên nhân do Phong hàn xâm phạm vào vùng vai thì nguyên nhân nội tại gây VQKV là do Can Thận âm hư và Dương minh mạch suy. Do vậy với các trường hợp VQKV mà bệnh nhân có biểu hiện của tình trạng Dương khí hư suy thì huyệt Điều khẩu là lựa chọn được ưu tiên dùng để điều trị.
ThS.BS. Đào Hữu Minh – Trưởng khoa Khám bệnh
