Bệnh thận mạn (CKD) là tình trạng suy giảm chức năng thận tiến triển và không hồi phục, ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe toàn thân. Bệnh thận mạn giai đoạn đầu thường không có triệu chứng hoặc biểu hiện rất mơ hồ do sự bù trừ của các nephron còn lại bằng cách phì đại về mặt cấu trúc, gia tăng về mặt hoạt động để đảm bảo chức năng bình thường của thận. Vì vậy bệnh thường được phát hiện ở giai đoạn muộn, khi các triệu chứng bệnh rõ ràng hơn như: mệt mỏi, phù, tiểu ít, tăng huyết áp…
Ba nhóm nguyên nhân hàng đầu gây suy thận mạn trên thế giới là: Đái tháo đường, tăng huyết áp và bệnh cầu thận.
Trong giai đoạn bệnh điều trị bảo tồn, chế độ dinh dưỡng đóng vai trò cốt lõi giúp làm chậm tiến triển bệnh, kiểm soát triệu chứng, hạn chế biến chứng và duy trì chất lượng cuộc sống cho người bệnh.
Dưới đây là các nguyên tắc dinh dưỡng quan trọng dành cho bệnh nhân CKD điều trị bảo tồn:
1. Hạn chế đạm – nhưng không kiêng tuyệt đối
- Mục tiêu: Giảm sản sinh ure và creatinin do chuyển hóa protein – giúp giảm gánh nặng cho thận.
- Khuyến nghị:
- Tổng lượng protein được khuyến nghị trong ngày phụ thuộc vào mức lọc cầu thận và tình trạng dinh dưỡng của nguời bệnh.
- Ưu tiên sử dụng đạm có giá trị sinh học cao như cá nạc, thịt nạc, trứng … Các loại đậu đỗ được biết đến là một nguồn cung cấp protein và chất xơ thực vật tuyệt vời, nhưng đậu có hàm lượng kali và phốt pho cao nên không được khuyên dùng trong CKD.
2. Kiểm soát lượng natri (muối)
- Mục tiêu: Giảm huyết áp, hạn chế giữ nước và phù, làm chậm tổn thương cầu thận.
- Khuyến nghị:
- Giảm lượng natri < 2.000 mg/ngày (~5g muối ăn).
- Hạn chế thực phẩm chế biến sẵn: đồ đóng hộp, xúc xích, mì gói, giò chả, dưa muối …
- Khi chế biến món ăn cần nêm nhạt, ưu tiên các món ăn luộc hấp.
3. Hạn chế kali nếu có tăng kali máu
- Mục tiêu: Kali có vai trò quan trọng trong hoạt động của cơ, đặc biệt là cơ tim. Khi kali máu >5mmol/l cần hạn chế lượng kali khẩu phần (<1000 mg)
- Khuyến nghị:
- Tránh các thực phẩm giàu kali như chuối, bơ, cam chua, khoai tây, rau lá sẫm (muống, cải bó xôi…) .
- Mẹo: Rau thái nhỏ rồi ngâm hoặc chần qua trước khi chế biến để giảm lượng kali.
4. Giảm phospho
- Mục tiêu: khi phosphor máu tăng sẽ làm hạ canxi gây loãng xương.
- Khuyến nghị: Hạn chế các loại thực phẩm giàu phospho như
- Nội tạng ĐV: gan, thận, tim, óc …
- Sữa và chế phẩm
- Đậu, hạt, ngũ cốc nguyên vỏ: đậu nành, mè
- Thực phẩm chế biến sẵn: xúc xích, đồ hộp ..
- Đồ uống có gas: Coca cola, bia …
- Thịt đỏ, cá biển, hải sản khô ..
5. Kiểm soát lượng nước
Đa số người bệnh CKD ở giai đoạn sớm không cần phải hạn chế nước.
Lượng nước uống hàng ngày nên là: Lượng nước tiểu 24h + 300 – 500ml (tuỳ mùa)
6. Đảm bảo năng lượng đầy đủ
- Năng lượng khuyến nghị: 30–35 kcal/kg cân nặng/ngày .
- Nên tăng năng lượng từ chất béo lành mạnh: dầu ô-liu, dầu mè, quả bơ.
- Ưu tiên sử dụng nhóm tinh bột không có đạm như miến, khoai lang, khoai sọ, sắn, bột sắn…
7. Giữ lối sống lành mạnh đi kèm chế độ ăn
- Kiểm soát huyết áp, đường huyết nếu có bệnh kèm.
- Không hút thuốc, không uống rượu bia.
- Tập thể dục nhẹ nhàng, nghỉ ngơi hợp lý.
Tóm lại
Chế độ dinh dưỡng cho người bệnh thận mạn cần được cá thể hóa, cân đối giữa hạn chế các yếu tố gây hại và duy trì đủ dinh dưỡng để phòng suy mòn. Dinh dưỡng đúng còn giúp hỗ trợ điều trị, làm chậm sự tiến triển của bệnh, giúp nâng cao chất lượng cuộc sống cho người bệnh.
Thận khỏe là sống khỏe – hãy bắt đầu từ bữa ăn mỗi ngày.
ThS. Vũ Thị Huế – Trưởng Khoa Dinh dưỡng
