Chiều ngày 20/5/2024, Khoa Dinh dưỡng Bệnh viện Y học cổ truyền Trung ương đã tổ chức buổi truyền thông dinh dưỡng cho bệnh lý trào ngược dạ dày – thực quản.
Tham dự buổi truyền thông có: ThS. Vũ Thị Huế – Trưởng Khoa Dinh dưỡng; ThS. Đặng Thị Xuân Hồng – Bác sĩ khoa Dinh dưỡng, các cán bộ Khoa Dinh dưỡng; bệnh nhân đang điều trị nội trú tại các khoa lâm sàng của bệnh viện.
ThS. Đặng Thị Xuân Hồng – Bác sĩ khoa Dinh dưỡng truyền thông dinh dưỡng Bệnh lý trào ngược dạ dày thực quản
Bệnh trào ngược dạ dày – thực quản là một bệnh lý về đường tiêu hoá rất phổ biến tại Việt Nam và có xu hướng ngày càng gia tăng. Bình thường, khi thức ăn di chuyển từ miệng xuống thực quản, chính nhờ phản xạ nuốt khiến các cơ thắt dưới thực quản giãn ra để thức ăn và chất lỏng đi vào dạ dày và sau đó sẽ co thắt và đóng kín ngăn không cho dịch dạ dày trào ngược lên thực quản. Tuy nhiên, vẫn có lúc trương lực cơ bị giảm và dịch dạ dày trào ngược lên thực quản. Nhưng nhờ dịch nhày thực quản với bicarbonat và nước bọt có tính kiềm sẽ trung hòa axit của dịch vị; nhu động của thực quản sẽ đẩy dịch trào ngược trở xuống dạ dày. Đây là trào ngược dạ dày – thực quản sinh lý. Khi tình trạng trào ngược với tần suất nhiều khiến cho lớp niêm mạc thực quản bị kích thích bởi dịch dạ dày nên sẽ gây ra các triệu chứng khó chịu và biến chứng, lúc này mới được coi là bệnh trào ngược dạ dày – thực quản (viết tắt là GERD).
Nguyên nhân của GERD có thể phân thành 2 nhóm chính: từ thực quản và từ dạ dày. Nguyên nhân từ thực quản bao gồm các nhân tố làm suy cơ thắt dưới thực quản như rối loạn nhu động thực quản, giảm tiết nước bọt (do hút thuốc lá), thoát vị hoành, sử dụng thường xuyên các chất cafein, rượu, chocolate, vị bạc hà… Nguyên nhân từ dạ dày chủ yếu do tình trạng tăng áp lực trong dạ dày như ăn quá no, ăn nhiều đồ chiên rán, hẹp môn vị … khiến thức ăn lưu lại trong dạ dày chậm lưu thông xuống ruột, tăng nguy cơ bị trào ngược lên thực quản.
GERD điển hình thường có triệu chứng tại thực quản như cảm giác dịch trào ngược từ dạ dày lên thực quản, ợ nóng, đau rát sau xương ức, ợ chua. Đặc biệt triệu chứng này thường xuất hiện sau khi ăn no, ăn các chất béo, các chất kích thích (rượu, bia) hoặc nằm ngay sau ăn và giảm đi khi dùng các thuốc ức chế bài tiết dịch vị hoặc trung hoà dịch vị. Khi tình trạng này kéo dài, niêm mạc thực quản sẽ tổn thương xuất hiện các trợt loét, làm hẹp lòng thực quản. Khi đó, bệnh nhân sẽ có cảm giác khó nuốt, nuốt vướng nuốt đau hoặc cảm giác như một cục nghẹn ở cổ. Một số biểu hiện ngoài thực quản như ho kéo dài, khàn tiếng, viêm họng mạn tính, đắng miệng do tình trạng họng, thanh quản phải tiếp xúc với dịch acid dạ dày.
Bệnh trào ngược dạ dày thực quản không nguy hiểm, nhưng ảnh hưởng nhiều đến chất lượng cuộc sống do có tỉ lệ tái phát cao. Dưới đây là 1 số lời khuyên cho bệnh nhân trào ngược dạ dày – thực quản:
- Cần kiểm soát cân nặng: Thừa cân, béo phì có thể làm tăng áp lực lên dạ dày và cơ thắt thực quản dưới khiến trương lực yếu đi, vì thế acid dạ dày và các chất dễ trào ngược hơn.
- Duy trì thói quen ăn uống lành mạnh: Không ăn quá no đặc biệt buổi tối; nên ăn chậm, nhai kĩ để thức ăn được cắt nhỏ và tăng diện tích tiếp xúc các enzyme giúp việc tiêu hoá thức ăn dễ dàng hơn.
- Không nằm ngay sau khi ăn (nên cách ít nhất 2 – 3 tiếng). Ngủ nâng cao đầu giường 15 ~ 30cm hoặc nằm nghiêng trái theo chiều cong sinh lý của dạ dày để giảm thiểu việc trào ngược dịch từ dạ dày lên thực quản.
- Thực phẩm nên tránh:
- Đồ uống caffeine và đồ uồng có cồn: Rượu, bia, cà phê là chất kích thích làm dịch chuyển thực phẩm nhiều hướng nên làm tăng áp lực dạ dày, tăng sản xuất acid dạ dày, làm tăng nguy cơ trào ngược dịch vị.
- Đồ uống có gas: Nước ngọt có gas sẽ làm chướng hơi, đầy bụng, chậm tiêu hoá thức ăn.
- Thức ăn nhiều chất béo, dầu mỡ: Các đồ chiên rán (khoai tây chiên, gà tẩm bột chiên …), thực phẩm chế biến sẵn (thịt nguội, thịt đóng hộp, xúc xích …), bánh quy, bánh ngọt, sữa béo, chocolate … là những chất khó tiêu, thời gian tồn đọng trong dạ dày kéo dài sẽ tăng nguy cơ bị trào ngược.
- Các loại quả nhiều acid: Cam, chanh, bưởi … làm tăng acid dịch vị.
- Vị bạc hà (có trong trà, kẹo …): Được nghiên cứu có tác dụng làm yếu cơ thắt dưới thực quản.
- Gia vị cay: Tiêu, ớt, mù tạt… gây kích thích dạ dày làm tăng khả năng trào ngược
- Thực phẩm nên dùng:
- Đồ uống: Nước lọc, nước khoáng, trà thảo mộc …
- Sữa ít béo/tách béo: hạnh nhân, bò, đậu nành…
- Các loại quả ít acid (không múi): táo, chuối, lê, nho, lựu, việt quất …
- Giàu protein (thịt nạc, ít béo): đậu, gà, trứng, cá, thịt, hải sản …
- Ngũ cốc: Yến mạch, gạo nguyên cám, lúa mì nguyên cám có tác dụng như miếng bọt biển hút bớt acid bên trong dạ dày, giảm triệu chứng trào ngược dạ dày.
- Rau: Ớt chuông, bông cải xanh, carot, dưa chuột, nấm, rau xanh …
- Gia vị: Dùng được đa dạng, tránh ớt cay, tiêu đen
Người xưa có câu “Bệnh từ miệng mà vào”, ý nói bệnh tật đa phần do ăn uống không đúng mà thành. Việc hình thành lối sống lành mạnh, ăn uống khoa học đóng góp phần không nhỏ vào cải thiện triệu chứng bệnh trào ngược dạ dày – thực quản, giảm tái phát và nâng cao chất lượng cuộc sống.
ThS. BS. Đặng Thị Xuân Hồng, khoa Dinh dưỡng
